APRENDENDO A RESUMIR

Na clase de reforzo, en 1º de ESO C, estamos aprendendo a resumir libros. Como aínda non limos todo o libro, imos resumir os dous primeiros capítulos ou "rollos". Despois de ver unha presentación deste blog, xa todos sabemos o que son os rolos. Pois ben, este foi o noso esquema:

Aprendendo a resumir

View more presentations from Susana Losada

Preparando a nosa viaxe

Tal como anunciabamos a comezo de curso, este ano toca viaxe por terras Hispanas. Como a proposta incial de viaxar pola Tarraconensis, Empùries e Barcelona, incluíndo visita ao Salón do Cómic de Barcelona, non tivo unha calurosa acollida (moi a pesar da profe); cambiamos o noso intinerario polo sur: Lusitania e Baetica. Repetimos o itenerarios que case tres anos atrás fixeramos con aquela titoría de 4º C da ESO. Agora son todos eles e elas exalumnos do instituto. Bota unha ollada e ao final da presentación pulsa nas ligazóns para obter máis información.

Viaxe a Mérida e Andalucía

View more presentations from Susana Losada

Chiron en Compostela 2011: Os profes tamén necesitamos aprender

Hai tres anos nacía este blog gracias a un curso de Chiron, o gran espazo colaborativo para profesoras e profesores de clásicas, que nos alimenta a todos e ao que algúns tentamos alimentar de cando en vez. Si naquel momento Chiron foi quen de que o departamento de grego do IES de Melide abrise unha ventá ao mundo, hoxe sigue sendo elemento indispensable de formación, continua fonte de aprendizaxe e recurso imprescindible para o noso traballo na aula. Non hai dúbida de que Chiron, esta gran comunidade do centauro ocupa un lugar moi destacado no noso PLE, un dos novos concepto que aprendemos que non é outra cousa que unha reflexión sobre como é o noso proceso de aprendizaxe.
No breve tempo da fin de semana, tivemos oportunidade de aprender dos grandes centauros en directo. Por moitas marabillas que faga a rede, nunca poderá suplir o calor da presenza físca coa virtualidade omnipresente. Así disfrutamos de Sebastià Giralt (Labyrinthus, Els dies de Dèdal) que nos ensinou trucos para o tratamento de imaxes. Para moitos de nós a súa macrogalería de Flickr é un pracenteiro paseo por todos aqueles museos aos que nonpuidemos ir. Con Carlos Cabanillas (ExtremaduraClásica), o pai dos centauros, e @ubibene en twiter, moitos de nós comezamos a twitear e facer círculos en Google +. Se poñemos neste post todos os sitios de Margalida Capellà (El Fil de les Clàssiques, Aracne fila i fila ....) non acabaríamos. Con ela coñecimos novas ferramentas para a tradución e importantes bibliotecas virtuais que nos axuden na árdua tarefa de escoller textos.
Luis Inclán (http://doceoetdisco.blogspot.com)  achegounos novas ferrramentas para publicar na web, ademais de blogs e wikis que xa coñeciamos. Así naceron tímidos intentos en scoop.it para recoller e almacenar novas que teñan que ver coa cultura clásica. Álvaro P. Vilariño (http://divesgallaecia.blogspot.com), o mega centauro galego, e Olga Díez (http://labryx.blogspot.com) descubríronos como facer de xeito rápido e sinxelo pasatempos e como mellorar as nosas aulas virtuais con cuestinonarios.
Falar de Ana Ovando (http://voxgraeca.blogspot.com) e o seu traballo requeriría un post á parte. Algúns dos enlaces imprescindibles deste blog son obra dela. No curso só nos amosou un chisco do seu bo facer e como seleccionar a información que nos chega mediante marcadores sociais, google reader e outros. A pesares de todos estes filtros, ás veces é difícil evita a "infoxicación".
E xa para rematar, Juanvi Santa Isabel (http://assessoria.zoomblog.com/) espúxonos o labor da Domus Baebia Saguntina e o traballo dos talleres de Sagunt, que nós tivemos a fortuna de disfrutar. Por si esto non fose pouco, organizou unha auténtica festa cos seu talleres: fixemos fíbulas, bulas, abanos, mosaicos... bebimos auténtico mulsum de fabricación propia. É un pracer poder escoitar en directo a Juanvi, é imposible non contaxiarse co seu entusiasmo.
Pero o mellor destas xornadas non foron as moitas ferramentas que aprendemos nin os moitos recursos que coñecimos, senón a transmisión da necesidade de aprender. É imposible ser boa profesora e tentar comunicar aos nosas alumnas a alumnos esta necesidade de aprender si nós mesmos non amosamos esa actitude de continua aprendizaxe. Ensinamos actitudes, máis que contidos. Por elo, gratias plurimas a todos os centauros pola súa xenerosidade e polo seu traballo, en especial a Álvaro P. Vilariño, que fixo posible encontro.

A orixe do mundo noutras relixións ou mitoloxías.

Despois de estudar a cosmogonía segundo Hesíodo, que nos narra a orixe do mundo segundo a mitoloxía grega, compre que revisemos outras explicacións mitolóxicas deste mesmo feito. É obrigado empezar pola tradición xudeo-cristiana, que recolle a creación do mundo no primeiro dos libros da Biblia, o Xénese, palabra grega que significa orixe. Para que nos sexa máis doada a lectura imos valernos da imaxe. En primeiro lugar temos unha versión en anime de O. Tezuka, debuxante considerado o "pai do manga".
Pero esta historia non estaría completa senón explicásemos con detalle o castigo de Deus aos hoems por desobedecer, a famosa maldición bílblica. O texto está literalemnte sacado da biblia e os deuxos son obra do xenial Robert Crumb, na súa obra Génesis

Open publication - Free publishing - More comic

E agora reflexiona un pouco e recorda como era a creación do mundo na mitoloxía grega e trata de ver semellanzas e diferenzas entre as dúas mitoloxías ou relixións. Céntrate nos seguintes puntos:
- Orde dos elementos creados.
- creación do home e amuller.
- papel da muller na creación.
- o diluvio
- a relación home-deus.

De paseo por Atenas lendo Grego

Para practicar o recén aprendido alfabeto grego, imos dar un paseo polas rúas de Atenas. Algúns recordarán a viaxe que hai poucos meses fixeron a Grecia e todas e todos poderemos poñer a proba a nosa cultura xeral e tomar nota dalgúns datos.

Lendo en grego polas rúas de Atenas

View more presentations from Susana Losada

De onde vimos?

Os antigos gregos tamén se facían esta pregunta, pero non coñecían a teoría de Darwin ou o Big Bang, polo que buscaban a resposta na mitoloxía. Hesíodo, o gran poeta grego do s. VII a. C., foi o primeiro que escribiu e ordenou as crenzas mitolóxicas que ata a súa época se transmitían de forma oral. Na súa obra Teogonía, describe a orixe do mundo (cosmogonía) e o nacemento dos deuses (teogonía en sentido estricto). Velaí un pequeno resumo ilustrado.

A orixe do mundo na mitoloxía grega

View more presentations from Susana Losada

Comezamos o curso recortados

Despois de dúas semanas de clase, entre o pequeno caos do comezo e as mobilizacións do profesorado contra os recortes do ensino público, comezamos a actividade en Aspasia.

Como vimos facendo nos últimos anos, a imitatio de outros pasamos revista aos nosos efectivos deste ano: Temos dous terceiros de ESO de Cultura Clásica, 3º C con 14 alumnos e alumnas a cargo do departamento de latín e 3º A e C con 20 a cargo do departamento de grego. Temos a sorte de ter entre as novas xeracións estupendos lectores e lectoras e grandes afeccionados á mitoloxía clásica, isto promete!
Un dos recortes que sufrimos este curso foi en 4º de ESO, onde non foi posible facer grupo. Sentímolo por persoas como Yuri e Pedro, que escolleron a cultura clásica como primeira optativa. Pero isto non tería importancias si non fose porque no próximo ano xa non se poderá escoller Cultura Clásica en 4º de ESO, nivel no que contabamos con tres horas de docencia, que nos permitían esenvolver un programa máis completo que en 3º de ESO. Imos vendo como a presencia da nosa materia vai minguando, ai aqueles tempos nos que a cultura clásica se podía elixir en 3º e 4º!!. No IES de Melide esta restrición foi tremenda, xa que gran parte do alumnado que se introducía no mundo clásico en 3º, collíalle gusto e recuncaba en 4º.
Pero imos deixar de lamentarnos e pasamos ao alumnado de grego. En 1º de BAC temos 19 valientes que estes días están aprendendo o alfabeto a ritmo de rap e loitando con esprítos e acentos, todos eles son de humanidades e cursan tamén latín. En 2º BAC 5 heroínas atrevéronse a escoller grego e estes días están a desoxidarse con textos faciliños.
Para este temos novos plans nas nosas extrescolares. Nun principio programáramos repetir a experiencia de Sagunt, pero visto que en 1º de BAC tíñamos a moitos dos participantes naquela expedición, decidimos cambiar o noso destino e viaxar a Empùries, a coñecer o xacemento grego por excelencia da Península Ibérica. Aínda non temos ben perfilada esta viaxe e non sabemos si facela coincidir con outros eventos (Salón do Cómic de Barcelona...) e/ou con outras actividades (sendeirismo no Pirineo...) neste mes de outubro sacaremos o noso plan provisional.

E por último, queremos celebrar nós tamén o V aniversario da fundación de Chiron, a web colaborativa onde os profes de clásicas atopamos todo tipo de materiais e aportamos o nos graniño de area. Este ano, ademais, temos a oportunidade de celebrar este lustro de existencia cun curso de luxo que se celebrará no mes de novembro en Compostela. Preparádevos... que temos un outono cheo de actividade.

DESPEDIMOS O CURSO CONTANDO ATA CATRO

Coma todos os anos por estas datas atopámos ao final do camiño, ou máis ben dunha etapa do camiño. Facendo un balance rápido empezamos dicindo que este curso, por razóns diversas, tivemos o blog algo abandoado e facemos firme propósito de reactivalo no próximo curso.
Despedimos ás nosas alumnas de 2º de BAC con parabéns xa que aprobaron selectividade con boas notas, cunha aceptable media en grego. Por parte da profe non queda máis que agradecer a Cristina, Xela e Tamara este curso no que compartimos horas moi agradables no departamento de grego traducindo, lendo aos clásicos e aos non tan clásicos, flando de historia, literatura... Moita sorte na vosa "viaxe a Itaca", desexamos que o voso camiño sexa longo, cheo de aventuras e coñecementos.
En primeiro de BAC tivemos un ano moi especial, xa que ademais de grego compartimos titoría, o que creou entre nós un vínculo máis forte. Tivemos momentos duros e agora estanos costando algo o traxecto final, pero como  Kavafis, non debemos temer nin aos Cíclopes nin ao fero Poseidón, non os atoparemos no camiño si non os levamos dentro de nós. Aprendimos moitas cousas xuntos e pasamos bos momentos... e se  alguén se anima a continuar co grego o ano que ven, benvido/a sexa!
En 4º de ESO tamén tivemos un ano estupendo, xa que con só oito alumnos/as pódense facer moitas cousas, sobre todo si hai ilusión e interese. Pasamos momentos emocionantes co concurso Odisea conseguindo chegar á fase final.Viaxamos a Grecia xunto cos de 3º de ESO e algún de BAC e o que vimos de mitoloxía, historia, literatura deunos para falar e moitas cousas, ademais do mundo clásico.
E xa acabamos cos de 3º de ESO, o grupo máis numeroso e tamén máis animado (...algunha vez a profe tivo que "desanimar" algo). Non vimos todo o que nos gustaría (ou o que lle gustaria á profe) pero levamos unha pequena idea de mitoloxía, literatura e outros aspectos da vida cotiá clásica. Vestímonos de gregos e romanos, viaxamos a Grecia, vimos teatro en Lugo e ata nos acompañou Ánxeles. Especialmente adicado aos rapaces e rapazas de 3º de ESO vai esta canción na imos aprender a contar ata catro en grego: Ta paidiá tu Pireá, "Os nenos do Pireo" que usamos como parte da nosa banda sonora do noso vídeo da viaxe a Grecia.
Esta canción é todo un clásico da música grega. Interpretouna por primeira vez Melina Mercuri, que ademais de unha gran actriz é un referente da cultura grega, chegando a ser ministra de cultura. A letra e música da canción foron composta para a película Nunca en Domigo (de J. Dasin, 1960) por Manos Jatsidakis, un dos autores máis influínte e prolífico no panorama musical grego do s.XX.
Esta primeira versión, a cargo de S. Rouvas, é algo máis tradicional e casi vai a ritmo de sirtaki. Nela podedes ver escenas da película:


Pero a versión que causou furor foi esta outra de Aroma FT Katerina, que xa nos vai preparando para o verán:


E para poder cantar todos xuntos en clase aquí vai a letra, transcrita e traducida ao galego. Despois de cantala unhas cantas veces, xa podedes contar ata catro en grego. Quen queira aprender a contar algo maís pode matricularse en grego o cultura clásica. FELICES VACACIÓNS E FELIZ VERÁN!!
Tα παιδιά του Πειραιά

A Loita Olimpica

A loita olimpica é un dos deportes máis antigos dos que coñecemos hoxe en dia, xa que iste se practicaba na antiga Grecia e Roma.

Historia:

A loita olímpica da antiga Roma e Grecia é bastante similar a que coñecemos hoxe en día como "loita libre olímpica", xa que nesta modalidade está permitido atacar as pernas do contrincante.

A loita olimpica seria un dos deportes máis aclamados en toda as Olimpiadas dedicadas a o deus Zeus,pero por desgraza coas guerras e a invasión doutras culturas este deporte non volvoria aparecer nunha Olimpiada ate o ano 1630.
No ano 1630 as Olimpiadas que se realizaron en Paris supuxeron o regreso da loita olimpica e a creacion da F.I.L.A. (Federacion Internacional de Luchas Asociadas) no ano 1912.

Regulamento:

-É obligatorio o uso de maillot deportivo para o combate-Os combates son de 3 asltos-Hai 3 formas de gañar un combate:

·Tumbar a o contincante e facer que a sua espalda toque o chan(a isto chamaselle touch), cando isto ocorre o loitador xa gañou o combate e non ten que facer mais asaltos

·Superar a o contrincante por unha diferencia de 6 puntos, cando acontece isto o loitador gañou un asalto

·Gañar 2 dos 3 asaltos

-Esta prohibido morder, arañar, pegar ou producir calquer outro tipo de daño que non sexa producto dunha tecnica

Tecnicas:

A continuación imos ver algunhas das tecnicas basicas e famosas:

- Entrada a pernas

- Brazo martillo

- Suplex

Viaxe a Grecia

Por fin, 15 días despois da volta de Grecia, publicamos un pequeno resumo do noso percorrido. Non o fixemos antes porque algún/a aínda quedou alá e o regreso ao mundo real non foi tan rápido coma o avión. Amosámosvos este vídeo caseiro con imaxes de Atenas, Santorini, Micenas, Epidauro... pero hai outras cousas que o vídeo non puido recoller, como as vosas sencións, impresións... Se queredes, podedes facer algún comentario e nolo contades.

Preparándonos para a nosa viaxe a Grecia

Se hai pouco máis dun mes estabamos a participar unha vez máis no concurso Odisea, agora estamos a preparararnos para a nosa odisea particular en Grecia. Faltan xusto dez días para que aterricemos en Atenas e é hora de ir preparando a equipaxe: documentación o primeiro, roupa de abrigo, que vai facer frío, e sobre todo unha boa documentación do que imos ver.
Velai a guía de viaxe que imos levar, para que as aplicadas e aplicados vaian preparando o terreo. Esta guía, en formato A4, levaremola en todas as visistas e iremos léndoa por quendas e pobre do que se esqueza dela.Tamén levaremos unha pequena axenda en formato máis pequeno para levar no peto e ter a man datos úteis coma teléfonos, vocabulario grego, breves aclaracións sobre gastronomía e, incluso, un pequeniño plano para non perdernos en Atenas. Καλό ταξίδι!

Open publication - Free publishing - More arcaico

Las 3 Gracias Actuales

Las Tres Gracias se llamaban Eufrosine, Talía y Anglae y eran hijas de Zeus y Eurínome. Siempre aparecen desnudas ya que la belleza no necesita cubrirse. Son las representaciones de la afabilidad, la simpatía y la delicadeza.
Se suele decir que las Gracias o Cárites eran acompañantes de Afrodita (Venus), y tambien se dice que acompañaban a las 9 Musas en el Olimpo, bailando y festejando en compañia de Apolo.

Actualmente para mi, las 3 gracias serian estas tres mujeres de una belleza increíble!
Anahí , Rihanna , Alessandra Ambrosio.

Unha semana de Odisea

Esta semana pasada pasamos unha auténtica odisea en cultura clásica e grego, participando no Concurso Odisea. Foi un estupendo paréntese  que, aínda que supuxo romper co ritmo de clase (que nalgunha aula xa deixaba moito que desexar, ejem...), nos servíu para un aprender montón de cousas. Primeiro, se queremos atinar unha resposta, temos que ler ben a pregunta, sen omiti ningún detalle, aí xa está moitas pistas. En segundo lugar, buscar información no é tan doado como parece. Volvemos a escoitar por enésima vez aquilo de "Google non é un respondedor de preguntas, senón un buscador de palabras, frases...". Logo haberá que delimitar ben os criterios de busca. Vimos tamén, que ademais de internet, temos as fontes de toda a vida, os libros, nos que ás veces tamén se atopa unha resposta máis rápido que na rede: dicionarios de mitoloxía e literatura, manuais de literatura, vida cotiá... con índices marabillosos de materias e autores. E por último divertímonos un montón: compartimos comida nas aulas de informática, emocionámonos xuntos ao atopar algunha resposta e tivemos a sensación de traballo en equipo.
No IES de Melide participaron 11 equipos e a maioría fixeron un labor estupendo. Un deles, Gaia, formado por Yuri Alves, Elisa Ares e Alexandre Freire conseguiu a máxima puntuación e quedou clasificado para o desempate final. PARABÉNS!!! O desempate será o este mércores 9 de febreiro, aínda non sabemos si en Lugo ou Melide. Estaremos todos mordendo as uñas e rogandoa á deusa Atenea para que inspire a Xandre, Elisa e Yuri.
Mil grazas á Sección Galega da SEEC (Sociedade Española de Estudios Clásicos) por organizar actividades tan divertidas e fantásticas como esta, Parabéns!!

MITOS GRIEGOS

Este é un libro de cómic de Marcia Williams cuns debuxos fantásticos que axudan en gran parte a entender moito mellor a historia. Trata oito mitos gregos: La caja de Pandora, Arión y los delfines, Orfeo y Eurídice, Los doce trabajos de Heracles, Dédalo e Ícaro, Perseo y la cabeza de la Gorgona, Teseo y el Minotauro e Aracne contra Atenea.

Nós, as alumnas de Cultura Clásica de 4º de ESO imos falar de catro mitos:

La caja de Pandora

Prometeo, creador do home, roubou o lume a Zeus para dárllelo aos homes. Zeus castigouno, xa que temía que os homes foran máis poderosos ca el, mandando que encadearan a Prometeo a unha rocha e que unha aguia lle comera as entrañas todas as mañáns ata que foi liberado por Heracles. Pero Zeus tamén castigou os homes creando unha muller, Pandora. Esta estaba predestinada a casar con Epimeteo, o irmán de Prometeo, e o que gardaba unha caixa moi importante.

Pandora era moi egoísta e pensaba que naquela caixa había xoias e rouboulla a Epimeteo e dalí saíron todas as enfermedades e desgrazasnpero tamén había unha bolboreta que significaba esperanza.

Aracne contra Atenea

Ésta é a historia de como unha rapaza chamada Aracne foi castigada polos deuses ao compararse con eles. Aracne posuía a habilidade de tecer moi ben, tanto que pensaba que ela era a mellor e a xente pensaba que ese don dérallo a deusa Atenea. Esto en vez de alagar a Aracne, enfureciaa porque ela pensaba que tecía moito mellor que a deusa.

"Las Hilanderas" de Velázquez, inspirado no mito de Aracne

Cando as noticias chegaron ó Olimpo, Atenea decidiu ir falar con Aracne. Para iso aparecéuselle disfrazada de vella para que pedise perdon pola ofensa e Aracne lonxe de facer iso enfureceu aínda máis á deusa. Entón recuperou a sua forma natural e retouna a tecer durante todo o dia. Cando caeu a noite pararon o traballo e Atenea achegouse para ver o que fixera a súa rival, cando o viu o que tecera, unha burla os deuses entrou en cólera e Aracne agora chea de pavor aforcouse.

Nese momento chegou o pai da rapaza e o ver o que sucedera rogoulle a Atenea que a salvase.

E así foi, Aracne volveu vivir pero esta vez con forma de araña para que fixera o que máis queria, tecer e entendese que a un deus nunca o podes desafiar.

Arión y los delfines

Periandro rei de Corinto era un namorado da música .Na súa corte tiña moitos músicos, o seu preferido era Arión. Había un festival en Sicilia ao que Arión quería ir e convenceu a Periandro. Alí Arión fíxose moi famoso e gañou moito diñeiro.

Cando ía no barco de volta, os mariñeiros atracarono porque se querían quedar coas suas riquezas e botárono ao mar. Cando estaba apunto de afogar, un banco de delfíns acudiron a axudarlle atraidos pola súa música, e estes levarono a costa. Ao chegar a Corinto contoulle a historia a Periandro. Despois chegaron os mariñeros, foron chamados polo rei para pedirlle explicacións acerca de Arión, e estes contáronlle que morrera cando de súpeto apareceu Arión e entón foron castigados polo seu delito.

Orfeo y Eurídice

Este mito cóntanos a historia de Orfeo e Eurídice. Orfeo era o mellor poeta de Grecia e estaba namorado da ninfa Eurídice, o día que casou con ela foi o día máis feliz da súa vida.

A Eurídice encantáballe bailar, saltar e correr polos campos. Un día, cando ía polo campo, picouna unha serpe e morreu. Cando lle deron a noticia a Orfeo quixo morrer e durante varios días non comeu, nin bebeu ata que decidiu ir o Hades para recuperar a súa Erídice. Ao chegar á lagoa Estixia pedíulle a Caronte que o levase á outra beira, pero el díxolle que non, entón convenceuno cantando e tocando a lira. No Hades tivo que pasar moitas cousas para chegar onde a Plutón e Perséfone e dixéronlle que lle permitían levar á súa amada cunha condición, que non mirase para atrás xa que ela desaparecería. Cando xa estaban case no final, Orfeo non confiou e mirou para atrás; viu que Eurídice si que estaba, pero de repente ía desaparecendo pouco a pouco ata que se convertiu nun fantasma e mentres isto pasaba Caronte levaba de regreso a Orfeo.

Elisa, Yoli, Sandra e Irune

Odisea 2011

Un ano máis temos en marcha o concurso Odisea, no que o IES de leva participado en todas as súas convocatorias anteriores. Como algúns xa sabedes, este concurso está organizado pola SEEC de Galicia (Sociedade Española de Estudos Clásicos) e é un concurso on line, que facemos contestando unhas preguntas a través de internet durante unha semana. Este ano terá lugar o 31 ao 4 de febreiro e, ademais das seccións habituais (mitoloxía, vida cotiá, historia, institucións, literatura...) este ano está dedicado á muller, cousa que nos alegra moito aos blogueiros de Aspasia, que, espero, nos esquezades porque se chama así este blog.
Este ano, ademáis participa unha comunidade autónoma más, Aragón, polo que o desempate promete ser moi emocionante. E xa para acabar de facervos a boca auga, este ano hai aínda máis premios!! Mirade con detalle as bases.
E por último, recomendar una boa lectura para ir quentando motores: o blog Mujeres de Roma, da escritora Isabel Barceló, gran coñecedora do mundo feminino da antigüidade clásica, que tivo a amabilidade de escribir unhas fermosas palabras de presentación ao concurso:

"É fundamental nos nosos días contemplar o pasado no seu conxunto. Se deixamos fóra do campo de visión ás mulleres, a nosa percepción das sociedades antigas será parcial, distorsionada e inxusta. As mulleres aportaron ás sociedades de todos os tempos tanto como os homes. transmitiron a vida, foron creadoras e transmisoras de cultura; regalaron coidados e afectos, aspectos fundamentais para o desenvolvemento da personalidade humana; contribuíron á economía e ao equilibrio social; padeceron os mesmos males que todos os demais. No bo e no malo, foron actoras sociais.

Negarlles o papel que historicamente desempeñaron non só é unha inxustiza, senón que ten efectos no presente: a falta de respecto xeral cara ás mulleres, as dificultades para que accedan a postos de decisión e de relevancia profesional e social, a continua necesidade de xustificar as súas esixencias, son algúns deses efectos.

Paga a pena combater todos eses prexuízos e perxuízos recuperando a memoria das mulleres do pasado. Aprender a coñecelas, valoralas, amalas. Darlles o recoñecemento que merecen, volvelas á memoria e á vida. Facerlles e facernos xustiza".